Böcek yetiştiriciliği parlak bir gelecek vaad ediyor. Ama sorunlar da var...

Böcek yetiştiriciliği ile ilgili araştırma ve okumalarım sırasında Nisan 2025 tarihinde yayınlanmış, bir bölümünü aşağıda paylaşacağım bir raporla karşılaştım.  Endüstri tüm yönleri ile ele alınmış, üretici ve yatırımcılar açısından yol gösterici bir döküman ortaya çıkmış. Sıkça karşılaştığım, çıkış arayan küçük üretici adaylarının ve yatırımcıların cesaretini, sektörün parlak geleceğinin yanı sıra, sorun ve sıkıntılarından da söz ederek kırdığım için üzülüyordum ama bu dökümanın kaygılarımı paylaştığını gördüm. 

Böcek endüstrisi ülkemiz için önemli fırsatlar sunuyor. Kervanı yolda düzmeye alışmış iş kültürümüze pek uygun olmasa da, yeterli deneyime ve finansal desteğe sahip insanlarla, coğrafyamıza özgün bir modelle, kararlı, planlı ve hazırlıklı olarak yola çıkmak gerekiyor. 

 --------------------------------------------

BSF teknolojisi, bildiğimiz besi veya tavuk çiftçiliğinden temelde farklı değildir. Tek fark, bu endüstrilerin 80 veya 100 yıllık bir deneyime sahip olmasıdır. Bu nedenle, deneyimsizliğin ve karşılaştırılabilir vaka eksikliğinin, karlılık ve sürdürülebilirliğe ulaşmada büyük bir zorluk oluşturmaya devam etmesi şaşırtıcı değildir. 

1. Ölçekleme Zorlukları

Birçok böcek şirketi, operasyonlarını küçük pilot projelerden endüstriyel ölçekli üretime ölçeklendirmede zorluklarla karşılaşmaktadır. Hızlı ölçekleme genellikle verimsizliklere, yüksek sermaye giderlerine ve altyapı kurulduktan sonra teknik veya değişiklikleri zorlaştıran tasarım hatalarına yol açar. 

2. Atık Temini ve Kalitesi 

Hammaddenin bulunabilirliği ve sürekliliği, BSF şirketlerinin performansında ve karlılığında önemli bir rol oynar. Düşük maliyetli hammadde temini, ürünün besin değeri ve standardizasyonu sağlamak açısından yaygın bir sorundur. 

3. Teknoloji ve Maliyetler 

Böcek üretim süreci, larvaların yetiştirilmesinden hasat edilmesine, protein, yağ ve gübrenin ayrıştırılmasına kadar birçok teknik adımı içerir. Yüksek teknolojili otomasyon sistemleri, özellikle Avrupa kaynaklı olanlar, genellikle pahalı ve bakımı zordur.

4. Yasal Düzenlemeler ve Tüketici Kabulü

Böcek proteini, yağı ve gübre pazarı, özellikle Avrupa ve Kuzey Amerika gibi bölgelerde önemli düzenleyici engellerle karşı karşıyadır. Hammadde kullanımı ve böcek türevli ürünlerin satışı üzerindeki sıkı düzenlemeler, pazar penetrasyonunu yavaşlatmıştır. Yasal düzenlemeler ülkeler arasında tutarsız olabilir ve bu da daha fazla engel yaratabilir.

5. Yatırımcı Davranışı ve Finansal Kaynak

Birçok “startup” böcek şirketi girişim sermayesi tarafından desteklenmiştir, ancak bu şirketlerden bazıları kötü stratejik seçimler nedeniyle vaatlerini yerine getirememiştir. Bu durum, yatırımcıların pazardaki yeni oyuncuları finanse etme konusunda isteksiz olduğu bir "bekleyelim ve görelim" yaklaşımına yol açmıştır.

6. Ekonomik Sürdürülebilirlik

BSF teknolojisi sürdürülebilirlik vaat ederken, sektörün başarısı büyük ölçüde ekonomik verimliliğe bağlıdır. Birçok şirket henüz balık unu veya soya unu gibi alternatif protein kaynaklarıyla rekabet etmek için gereken karlılığa ulaşamamıştır. Özellikle tropikal olmayan iklimlerde yüksek enerji ve işletme maliyetleri bu zorlukları daha da kötüleştirmektedir.

Avrupa ve Kuzey Amerika'da, böcek yetiştiriciliği için izin verilen atıklar üzerindeki sıkı düzenlemeler ve uygun olmayan coğrafyalardaki tam iklim kontrolü ihtiyacı nedeniyle bu giderlerin azaltılmasına odaklanılmaktadır. Sürdürülebilir enerji kaynaklarının kullanımı ve ısı geri kazanımı ekonomik ve ekolojik rahatlama sağlayabilir. Ancak böcek endüstrisi henüz emekleme aşamasındadır ve sistemlerin ve bileşenlerinin, sıfırdan geliştirilmese bile, yerel koşullara ayrı ayrı uyarlanması gerekmektedir. Rekabetçi durum nedeniyle, sektörler arası deneyim aktarımının sınırlı olması anlaşılır bir durumdur; bu da kendi Ar-Ge departmanlarına sahip olmanın önemini artırmakta ve özellikle başlangıç aşamasında maliyetleri önemli ölçüde yükseltmektedir. Ayrıca, birçok atık yönetimi şirketi, BSF gibi teknolojilere yatırım yapmak yerine kısa vadeli hissedar kârlarına odaklanmakta ve bu da sektörün büyüme potansiyelini sınırlamaktadır.

Bu zorlukların üstesinden gelmek için, çevre korumaya öncelik vererek daha fazla gelir elde edebilecek, istihdamı artırabilecek ve kamu yatırımı çekebilecek sürdürülebilirliğe odaklanmış kültürel bir değişime ihtiyaç vardır. Tropikal ülkelerde, iklimlendirme maliyetleri daha az önceliklidir. Çoğu durumda, sadece havalandırma sistemleri sürekli üretimi sağlamak için yeterlidir. Öte yandan, güvenilir, yüksek kalitede, sürekliliği olan bir atık kaynağına erişim, atığın diğer kullanım alanlarıyla rekabeti nedeniyle zorluk yaratabilmektedir. Meyve ve sebze atıkları, restoran atıkları veya hatta tavuk gübresi gibi "saf" organik atık kaynakları için bile genellikle zaten işleyen bir değer zincirleri bulunur. BSF endüstrisi bu kanallarla rekabet etmemeli ve bunları mevcut müşterilere bırakmalıdır. Bu nedenle, çoğu durumda atık temini, toplanan malzemenin (halk pazarlarından, restoranlardan veya hatta evlerden) ayrıştırıldığı ve kullanılmayan kısmın ayrı olarak bertaraf edildiği bir adımı içerir. Bu sürecin getirdiği ek maliyetler dikkate alınmalı, atık yönetimiyle ilgili faaliyetlerin gelir kaynağı olabilmesi sağlanmalıdır. 

Biyodönüşümden farklı olarak, yumurta üretimi sineğin tüm yaşam evrelerindeki ihtiyaçlarının karşılanmasını gerektirir. Bu, hayvanların çeşitli evrelerden mümkün olan en iyi şekilde geçebilmeleri için çeşitli çevresel koşulların veya habitatların yaratılması gerektiği anlamına gelir. Çok fazla manuel işlem gerektirir ve emek yoğun olma eğilimindedir. Nispeten düşük işçilik maliyetlerine sahip ülkeler rekabet avantajına sahiptir. Tesis operasyonlarının verimliliği güçlü kar marjlarını korumak için kritik bir önem taşır.  BSF çiftçiliğini, çiftçilerin günlük veya haftalık programlarına entegre eden ve arıcılığa benzer şekilde bunu yan bir iş olarak yürütmelerine olanak tanıyan standart bir operasyon protokolü uygulamak önemlidir. İşgücünü optimize etmek, süreçleri düzene koymak ve istikrarlı bir substrat tedarikini sağlamak, küçük çiftçilerin BSF çiftçiliğindeki ekonomik getirilerini en üst düzeye çıkarmaları için esastır.

Dum Spire Spero(Nefes alıyorsak hala umut vardır)

 

Böcek endüstrisi hızla büyümeye devam ediyor. Vaad ettiği sürdürülebilir bir hammadde kaynağı olduğu konusunda hiçbir tereddüt kalmadı. Yapılan son çalışmalar böcek yetiştiriciliğinin yetişme ortamı, iklimlendirme vb konuları giderek daha az içeriyor. Hemen tamamı kullanım alanlarına yönelik.

İtiraf edilmeyen edilse bile yeteri kadar önemsenmediğini düşündüğüm üretim maliyetleri, özellikle yatırım için fon toplamakla meşgul aktörler için zaman içerisinde çözülecek bir sorun olarak görülüyor. Oysa üretim maliyetleri, yem hammaddesi olarak kullanılan soya, balık unu ve palm yağının hala çok üzerinde. Arada 4-9 katlık fark,  mucizevi bir teknik çıkmazsa kısa vadede kapanacak gibi değil. Bu nedenle endüstrinin motorunu görece daha yüksek piyasa değeri olan premium marka pet ürünleri oluşturmakta. Gelişim evrelerine özelleşmiş balık ve tavuk yemi olarak kullanılması belki ama , endüstriyel standart yem(organik sertifkasyonu dışında) olarak rekabet edebilir maliyetler ve fiyatlar söz konusu değil. Yine de canlı olarak kullanılması ile işleme maliyetlerinden kaçınmak ilk adım olabilir. Bu durumda canlı larvaların hayvanlara sunulmasında uygun otomasyon ve makine çözümleri ile stoklama sorunu ortaya çıkıyor ama bu durum aşılamayacak bir engel değil. Uzatmayayım çiftlik hayvanlarında alternatif yem olarak böcek kullanılması için uzun zaman geçecek. Bu durum yatırımcılar için cesaret kırıcı olabilir. Ama öte yandan çok daha heyecan verici başka gelişmeler yaşanıyor.

Black soldier fly özelinde larvalarından elde edilen protein, yağ, kitin, melanin bilinen yüksek katma değerli hammaddeler. Bunlar, yem dışındaki endüstrilerde mevcut  hammaddelere belirgin üstünlük sağlayan özellikler taşıyor. Antioksidan, antibakteriyel, antifungal etkisi yüksek, içerisinde keşfedilmeyi bekleyen pek çok biyoaktif molekül içeren bir hammadde söz konusu. Son yayınlar tamamen bu konular üzerinde yapılan çalışmaları içeriyor. Yüksek katma değerli ürünler, yüksek kar marjları içerdiği için hammadde üretim maliyetleri yem endüstrisinde olduğu gibi göz korkutucu değil. Aynı zamanda ölçek ekonomisinin getirdiği çok yüksek yatırım maliyetleri de görece düşüyor. Daha nitelikli insan kaynağının daha rafine yatırımcıların ve vizyon sahibi fonlayıcıların zamanı başlıyor. Ayrıca biyolojik bilimler kadar hatta daha fazla mühendisliklerin (Makine, gıda, kimya vb) ağırlığı söz konusu. Multidisipliner bir ekibin altından kalkabileceği bir alan. Ülke olarak makus kaderimizi yenebilir, işlenmemiş hammadde tedarikçisi rolümüzden bu alanda sıyrılabiliriz. İklim avantajımıza, nitelikli insan kaynaklarımızı eklediğimizde böcek endüstrisi ülkemize parlak ufuklar vaad ediyor.

Çamlıdaki işletmemizde hibrit bir model kullanıyoruz. Merkezde yumurta ve bebek larva üretimi yapan tesisimiz var. Alt yapısı olan, bu tesisten bebek larvaları ya da yumurtaları alarak kendi çiftliğinde besleyip canlı formda tavuklarına sunuyor. Yeri, işgücü veya atık kaynağı olmayan işletmeler için ise merkezi tesiste araştırmalar için kullanılan fazlalık ya da "hurda🙂" larvalar veriliyor. Bu şekilde toplamda 700 civarı tavuk stoğu larva ile beslenmekte. Uygulamamıza katılan küçük işletme sayısı ve toplam tavuk stoğu giderek artıyor. Aramızda para alışverişi yok. Dayanışma ruhu ile ilerliyoruz. İhtiyaç olursa merkezdeki tesise işgücü ve malzeme desteği vereceklerini biliyorum. Küçük hediyeler(bahçelerinden topladıkları incir, erik, sebze vb) getiriyorlar. Doktorluk yaparken yaşadığım duygusal tatmini hiç aramıyorum. Eğer merkezdeki tesisi yönetecek iyi yetişmiş insan kaynağı varsa kesinlikle sürdürülebilir bir model. Teknik boyutunu ve ayrıntılarını ailemiz biraz daha genişleyince paylaşacağım. Eğer bu modeli kendi coğrafyalarında uygulamak isteyen aileler olursa elimden gelen desteği vereceğimi bir kez daha söylemek isterim. 

Gıda olarak böcek ürünlerinin kullanımında tüketici kabulü

 IT'S HERE: EU Consumer Acceptance of Edible Insect Survey 🌱

We are thrilled to inform you that the much-awaited EU Consumer Acceptance Survey on Edible Insects is finally out!

The survey boasts one of the largest samples across Europe’s six largest markets, and it was conducted by accredited external researchers with support from academia.

The EU Consumer Acceptance Survey on Edible Insects highlights that six out of ten Europeans who tried insect-enriched products rated the taste as “very good” with the age group 25-44 most prone to consuming the products.

The survey questionnaire also aimed to identify food categories where insect-enriched products have gained popularity, while ascertaining the population demographic that the novel food industry can consider as early adopters.

According to the collated data, taste, market availability, health benefits, product pricing, environmental sustainability, and food origin are the key factors that drive changes in food habits.

Sports supplements are amongst the most appealing insect-enriched food products, with 71% of the respondents saying they would consume them.

Men who exercise regularly (76%) are more likely to integrate food products made with insect ingredients in their diets than women (65%) from the same group. An interesting survey finding is respondents’ preference for insect-enriched sports supplements due to their rich vitamin and mineral contents (71%) rather than the high amounts of protein in them (29%).

While consumers do take into consideration environmental sustainability (25%) when purchasing insect-enriched foods, product taste (71%), health benefits (47%) and pricing (45%) pull the heaviest weight on their preferences.

Böcek Proteini ve Yağı İçeren Köpek Maması Üretimi-İzmir Büyükşehir Belediyesi

 

Ülkemizdeki dişe dokunur üretim yapan en yüksek kapasiteli tesis İzmir Büyükşehir Belediyesine aittir ve üretilen larva unu ve yağı, barınaklarında misafir ettikleri köpeklerin mama içeriğinde kullanılmaktadır. Bu tesiste çalışan aidiyet duygusu yüksek insan kaynakları, küçük çaplı bir mucize gerçekleştiriyorlar. Benim de bir parça tuzum bulunduğu için gurur duyduğum bu uygulamada, eşine az rastlanır bir faaliyet yürütülüyor. Kilogram fiyatı 300-500 lira olan ithal böcek bazlı köpek mamalarına eşdeğer kalitede üretim yapıyorlar. Aylık 1.5 ton larva üretimi var, ayda ortalama 15 ton atık değer kazanıyor. Mama içeriğinde larva proteini ve yağı dışındaki hammaddeler de büyük oranda ücretsiz(bağış) olarak temin edildiği için tüm maliyetler çıktıktan sonra belediyenin 10 milyon tl/yıl gibi bir tasarrufu var. Artık benzer bir tesisi kurabilecek kadar bilgi ve deneyime sahip en az 5 personel yetişmiş durumda. Her şey dökümante edilmiş, iş akışları görev tanımları çıkarılmış pırıl pırıl bir tesis. Yurt dışından gelen ziyaretçiler de çok etkileniyor ve örnek alıyorlar. Ülkemizde böcek biyoteknolojini kullanma sürecinde önemli bir aşama olan pilot tesis ölçeği aşılmış, insan kaynağı hazırlamak için gerçek bir ortam yaratılmış durumda. Çok önemli ve değerli buluyorum. Uygulama atık kaynağı olarak zincir marketlerin çatal öncesi atıklarını kullandığı için AB regulasyonlarına da uygun bir üretim yapıyorlar. 

Araştırma tesisimizde üretilen larva yağının doku kültürü üzerinde yapılan testleri sonuçlandı. Fibroblast dediğimiz yara iyileşmesinde önemli rol oynayan hücreleri olumlu yönde etkiliyor, toksik etki göstermiyor. Bu sonuçlar larva yağının yara iyileşmesine katkıda bulunan bazı ürünlerin içeriğinde yer alabileceğini gösteriyor. Ayrıca keratinositleri inhibe ettiği için sedef hastalığında kullanım alanı da olabilir gibi görünüyor. Elbette ilaç içeriğinde yer alması oldukça uzun bir yolculuk, ama ilk işaretler çok olumlu. 

Siyah Asker Sineği üretimi ile ilgili çalışmalar, farklı diyet uygulamaları ile rezidünün kullanımı alanına yoğunlaşmış durumda. Çevresel etkileri azaltmak amacıyla alternatif sürdürülebilir hammaddelere olan talep giderek artmakta, yasal düzenlemeler ve çevre vergileri ile sürdürülebilir hammaddelerin fiyatları rekabet edebilir noktaya yaklaşmakta. Ancak böcek ürünlerine olan talebi karşılayabilecek kapasitede üretim olmadığından ve maliyetlerin yüksekliğinden pazar payı hala çok düşük. 

Geleceğe dair daha iyimser bakabiliyorum. Tarım Bakanlığının konuya ilgisinin yeniden artmış olduğunu duydum. Umarım yakında yasal düzenleme konusunda bir gelişme olur.

Nasıl başlayacağım?

 

Nasıl başlayacağım?

Black Soldier Fly yetiştiriciliğinde ilk akla gelen soru. Larva formunda ya da yumurta olarak edinilmeden ve kargo elinize ulaşmadan önce basit bazı hazırlıkları tamamlamış olmalısınız.
En az 5, tercihan 10 bin, yumurta alacaksaniz 3-5 gr başlangıç için yeterli popülasyonu sağlayacaktır.
1- 40x30 veya 60x40 yanak yüksekliği 10-15 aralığında, tutamak yeri delik olmayan plastik bir kasa edinmelisiniz.
2- Kasanın icerisine 2 cm kalınlık sağlayacak şekilde, yüzde 65-70 nemli civciv yemi yayalım. Bu nem oranını 1 kg icin 350 gr civciv yemi, 650 gr su ile sağlayabilirsiniz.
3- Sonra kasanın iç kenarlarına başlangıçta strese girip kaçmaya çalışacaklarından ince talas, kepek ya da razmolu biraz bol dokerek ama abartmadan dönelim. Yemin üzerine de 0.5 cm kalınlıkta serpiştirelim.
4-Larvaları bu kasanın içine nazikçe dökelim ve kasayı loş ve sıcak bir köşeye kaldıralım. Karasinek olan bir ortam ise larvalar hakimiyet kurana kadar bir parca sineklik ya da tül parçası ile kasayı örtelim. 

5- Bebek larva aldınız ise 3-5 gün icerisinde civciv yemi tükenecek, larvalar belirgin olarak büyümüş olacaklar.
6- Eger bu larvaları herhangi bir hayvana canlı yem olarak verecekseniz bulabildiginiz her türlü atığı, öncesinde rondodan gecirerek püre kıvamına getirip ya da olduğu gibi kasanın icerisine boca edebilirsiniz. Ne kadar vereceksiniz? Yeteri kadar. 0.5 kg ile başlayın. Bitirmelerini bekleyin yediklerini atıkların tükenip kasanın yüzeyinin düzleşmesinden anlayacaksınız. Sonra porsiyonu biraz daha büyüterek tekrar besleyin. Larvaları aşırı beslemekten kaçının.
7- Bir nedenle ( aşırı nem, gürültü, ışık vs gibi) larvalar kasanın köşelerinden dışarı çıkma eğilimi gösterir. Bu kasayı daha büyük bir başka kasanın içerisine koyarsanız larva kaybını engellemiş olursunuz. Büyük oranda bir iki gün icerisinde zaten ortama alışır ve sürekli beslenir ve bu sorun ortadan kalkar.
8- Ortalama 0.18-0.22 gr ağırlık kazandıklarında hasat boyutuna erişmiş demektir. Renkleri koyulaşan prepupa evresine gecmis larvalar gözünüze çarpmaya başlamışsa artık beslemeyi kesip yem olarak kullanabilirsiniz. Eğer hayvanınız tavuksa kasayı içeriği ile birlikte verebilirsiniz onlar larvaları ayıklayarak afiyetle tüketirler. Ancak kuş, sürüngen, su kaplumbağası gibi türler beslenecek ise larvaları elemeniz gerekecek. 0.5 veya 0.6 cm aralığı olan kalbur elekle bunu yapabilirsiniz. Civciv yemi ile beslememişseniz ya da rondodan geçirmemişseniz larvaların tüketemediği atıklar eleme sürecini biraz güçleştirecektir. Nem fazla ise günde bir kaç kez karistirarak kurutmanız elemeyi kolaylaştıracaktır.
Elenen larvalari bir defada tüketmeyecekseniz ya da tüketilme süresi haftalar alacak ise 11-15 derecede ince talaş ya da razmol içerisinde örneğin buzdolabında aylarca saklayabilirsiniz.
Yumurta olarak aldıysanız eğer yumurtalarin ne sekilde elinize ulaştığına göre ufak bazı değişiklikler olacak. Muhtemelen yumurtalar elinize gecene kadar bir miktar larva çıkmış halde size gelen az miktardaki beslenme ortamına dökülmüştür. Bunları hazırladığınız kasanın içerisine aktarın. Yumurtaları karton şerit, yumurta öbegi ya da yumurta yatağı olarak edinmişseniz yumurta öbeğini tel bir çay süzgecininin içine koyun ve kasanın üzerine yerleştireceğiniz iki ince çıta arasına asın. Yumurtadan çıktıkça kasa içerisine döküleleceklerdir.
Aynı işlemi yumurta yatağında gelenler için de uygulayabilirsiniz. Eğer yumurtalar karton şeritler içinde gelmisse bunu civciv yeminin üzerine direk yerleştirebilirsiniz. Ama bu kısma biraz kuru civciv yemi daha dökün ki karton ıslanmasın kuru kalsın. Yumurtadan çıkan larvalar yolunu bulup nemli bölgeye ulaşacaklardır.
Havaların sıcak olduğu yaz dönemlerinde larva olarak almayı önermem. Yolda sıcağa bağlı kayıp yaşamanız büyük olasılık. Yumurta formunu tercih edin. Zaten kargo firmaları canlı halini almak istemezler(yasak aslında) paket size ulaşmadan larvalar kaçmanın bir yolunu bulursa size ve gönderenlere bolca sitem edeceklerdir.

Tesis "Ziyarete" Kapalıdır!!!

 

Tesis bir Süre ziyarete kapalıdır

 

Hayatımızda yaşadığımız hayal kırıklığı yaratan olaylar sonrasında hissettiğimiz karamsarlıkla genellemeler yapma eğilimde oluruz. Ben öyle gözlemledim en azından. Pazar esnafı, araba tamircileri, doktor muayenesi, trafik vs. sonrası olumsuz bir deneyim yaşamışsak o meslek ya da durum konusunda genel kanaat hatta yargı oluştururuz ve bunu da ballandırarak anlatırız. Ben de şimdi aynısını yapacağım.

Böcek yetiştiriciliği konusunda çok çalıştım ve elimden geldiği kadar da paylaşmacı oldum. Özellikle küçük üreticiler, hevesli araştırmacılar için sınırsız desteğim olduğunu söylemiştim. Ama yaşadığım örnekler daha seçici olmam gerektiğini gösteriyor. Yoksa kendime haksızlık yapıyor olacağım

 

Örnek 1: Bir doğal yaşam aktivisti BSFL üretimi yapmayı öğrenmek, kendi sınırlı tavuk stoğunun beslenmesine destek olmak ve ulaşabildiği atıkları değerlendirmek için beni aradı. Birkaç telefon görüşmesi gerçekleştirdik. Her telefonunu açtım. Biteviye sorularına cevap verdim. Kabaca maliyetler ve üretim kapasitesi gibi noktaları netleştirmeye çalıştık. Buraya kadar bir sorun yok. Teşekkür etti, saygılıydı vs. Son telefon görüşmesinde yakınlarındaki bir balık çiftliğinden ve oranın yem ihtiyacını karşılayacak bir tesis kurmaktan filan söz etti. Bilgisayarın başında fizibilite hazırlıyor ve benden parametreleri doldurmamı bekliyor. Ben tesisimde ne kadar üretim yapıyormuşum, kaç kw elektrik harcamışım vs. Kendisine kısaca talebinin ne kadar uygunsuz olduğunu nazikçe anlatmaya çalıştım. Profesyonel bir girişim planlanıyor, karşılıksız danışmanlık isteniyor. Benim zamanımın, emeğimin, o sorularına vereceğim bir cümlelik cevaplar için ne kadar çalıştığımın karşılığı yok. Teklif bile yok. Bu bir….

Örnek 2.

Bir akademisyen. Yaptığı ya da yapacağı bir çalışma konusunda takıldığı yerler var. Soruları var. Bunda bir sorun var mı? Hayır. Büyük bir keyifle ve gönüllülükle cevaplandırıyorum. Konuşma ilerledikçe soruların ardı arkası kesilmiyor. Ama soru öncesinde de üretim konusunda ne kadar yol aldığını pek çok sorunu çözdüğünü söylemeden geçmiyor. Yani aslında “ben bu işi bitirdim, bir iki basit nokta var. Aslında bunları da çözerim ama bir zahmet beni yorma cevaplayıver” demeye getiriyor.  Konuşmanın hiçbir yerinde yaptığı bu çalışma yayın haline gelirse size teşekkür etmek isterim, ya da sunulduğunda isminizi geçireceğim filan yok. Sorularının cevaplarını öyle hemen araştırıp bulabileceği bir yer de yok bu arada. Bir sürü okuması makalelerin arasından bulup çıkarması lazım. Konuşma bir vesile ile İzmire gelmeyi düşünüyormuş ziyaret etmek istermiş cümlesi ile son buluyor. Bu ikiii…

 

Örnek 3.

Son derece varlıklı olduğunu kendi hikayesini anlatırken vurgulayan bir beyefendi hobi ölçeğinin çok ötesindeki tarım operasyonlarının bir parçası olarak BSF üretimini de eklemek istiyor. Basit anlaşılır sorularına yolun başında olduğu için sabırla cevap veriyorum. Güzel bir sohbet oluyor. Konunun hiç de kağıt üzerinde göründüğü kadar parlak olmadığını,  atıkları veriyoruz larvalar büyüyor onları da tavuk-balık her ne yetiştiriyorsak onlara yediriyoruz şeklinde yürümediğini, ayrıntıya girdikçe fark ediyor ve cesareti kırılıyor. Görüşme bitiyor. Aradan epey bir zaman geçiyor tekrar arıyor. Düşünmüş ve bu işe girmeye karar vermiş. Sorularına başlıyor. Görüşmenin 30. Dakikasında kendisine bu hizmetin değerini hatırlatma ihtiyacı hissediyorum. Kıymeti bilinsin istiyorum. Sonuça 30 dakikadır danışmanlık hizmeti alıyor ve benim destek vaad ettiğim guruba da dahil değil. Arabalarına, tatillerine, ev dekorasyonlarına, işletmesine alacağı makine ve ekipmanlara bedelini tereddütsüz bir şekilde öderken sıra bilgiye, emeğe gelince eller titremeye başlıyor. Telefon konuşması kesiliyor. Ama bu defa bir bedel ödemesi gerekeceğini anlamış olsa gerek sizi ziyaret etmek isterim cümlesi kurulmuyor. Bu da üüüç.

Birkaç örnek daha yazabilirim ama meramımı anlatabildim diye düşünüyorum. Uzatmayacağım, genelleme yapmayacağım çünkü son derece nazik, saygılı, özenli ve aldığının kıymetini hissettiren örnekler çok daha fazla. Bu yüzden eğer bu yazıyı okumuşsanız ve beni anladıysanız, kendimi çok önemsediğimden değil tamamen medeni nedenlerle hassasiyetlerime özen gösteriniz. Çok sorunuz olursa ve çalışmanız nihayete ererse yayın ya da sunu aşamasında bir teşekkürü esirgemeyin. Orta ve üstü işletme kurmayı düşünüyorsanız ve varlıklıysanız karşılığını ödemeyi teklif edin. İhtiyacım olduğundan değil siz aldığınızın değerini bilin istiyorum. Kabul ederim etmem, muhtemelen de etmem ama siz yine de teklif edin. Tesis ziyaretini ise hiç teklif etmeyin.

Hevesliler, doğa severler, küçük işletme sahipleri ya da çıkış arayan girişimciler, öğrenciler.. Bu yazının sizinle hiç ilgisi yok. Zamanımı sizlere ayırmaktan, sizleri bu alanda geliştirmekten, başardığınızı görmekten o kadar mutlu oluyorum ki. Tesisim kapıları sizlere sonuna kadar açık ve başımın üstünde yeriniz var.

 

.

Dunyadan gelismeler

Canim ulkemin kacirdigi firsatlara bir yenisi bocek endustrisinde eklenmek uzere.

Darling ingradient gida atiklarini surdurulebilir urunlere ve enerjiye ceviren dunyanin en buyuk firmalarindan biri. 14.000 calisani 200 e yakin  merkezi olan uluslarasi bir sirket. 2016 yilinda orta olcekli bir BSF ureticisi  olan Enviroflight firmasinin yarisini aldiktan sonra son donemde de  tamaminin sahibi oldu. Gectigimiz yil North Carolina Apex de 50 milyon dolar harcanarak 2000 metrekare kapali alana kurulan ayni firmaya ait arastirma gelistirme merkezi, BSF uzerinde molekuler ve  genetik basta olmak uzere pek cok alanda calismalar yapiyor.
Brezilya dunyanin en buyuk gida ureticisi konumunda ve bu alandaki bagimsiz sirketleri birer birer el degistiriyor.
Darling ingradient Brezilyanin en buyuk iki firmasini daha satin aldi.  Biri FASA. 560 milyon dolar odenerek gerceklesen bu satin alma ile Brezilyanin en buyuk rendering firmasi el degistirmis oldu. Digeri ise Gelnex firmasi. Yine Brezilya. Dunyanin en buyuk kollojen ve yan urunleri ureticisi sayiliyor. 1.2 milyar dolarlik bir alisveris gerceklesmis bu firmayla da.
Sadece bu gelismelere bakarak dunyanin nereye gittigini gormek mumkun. Mevzu gida, ama daha onemlisi protein ve turevleri. Gidanin kendisinin atik haline geldikten sonra uygun teknolojilerle yeniden bir baska yenilebilir urune donusturmenin gelecegin en onemli alanlarindan biri olacagini gosteriyor. Birim alanda soyaya gore 150, mikro alg ile kiyaslandiginda 10 kat daha fazla protein uretebilen bocek biyoteknolojisi Darling ingradientin 2016 yilindan beri radarindaydi zaten.
Ulkemizde de bir suru akademik calisma ve proje basvurusu var bu konuda. Ciddi bir kaynak ayriliyor. Ama hicbiri boceklerin yetistirilmesi konusunda degil. Hala kullanim alanlarini arastiriyoruz, yapilmis olani tekrarliyoruz. Yayin asamasina geldiginde "bocek biyoteknolojisi bla bla alaninda surdurulebilir ve etkili bir aractir" cumlesi ile bitecek, akademik dosyaya konacaklar o kadar. Kim, hangi insan kaynagi ile, hangi uretim teknigi ile, nasil daha ekonomik olarak uretecek  sorulari yanitsiz kaliyor.
Yem hammaddesi ithal eden kocaman yem ureticisi firmalar, mevcut duruma fazla guveniyor, bugun soya balik unu yarin bocek unu ithal ederiz saniyorlar.
Onlar icin uzgunum ama deniz bitti. Nasil elektrikli araclar gibi fosil yakita alternatif secenekler surdurulemez olani onune katmaya basladiysa, gida ve yem hammaddelerinde de aynisi yasanacak.
Bu ulkede yol almak bazen de cok kolay gercekten.  Artik akrep yetistirme mevzuatimiz var. BSF olmaz ama akrep verelim, dusunurseniz.