Açık konuşalım: Mevcut Covid-19 hastalığı
pandemisinin nedeni olan SARS-CoV-2 virüsünün kökeninin Wuhan'da evcil ve vahşi
hayvanlarla da ilişkisi olan açık bir deniz ürünleri pazarı olduğuna dair
sağlam bir kanıt yoktur. Tüm bildiğimiz, Covid-19 teşhisi konan bazı erken
vakaların ya bu pazarda çalıştığı ya da tanılarından önceki günlerde orada
alışveriş yaptıklarıdır. Birçok medya kuruluşu ve uzmanı bu veriyi, Çin taze et
pazarlarının, canlı evcil ve vahşi hayvanlarla yapılan ticaretin, hastalığın ortaya
çıkması için suçlanacağını iddia etmek için kullandılar. Hatta
bazıları, milyonlarca küçük çiftçinin, tüccarın ve tüketicinin geçim kaynakları
ve gıda güvenliği için hayati öneme sahip olan bu pazarlara yasak koymaya
çağırıyor(2).
Oysa Covid-19 için farklı bir köken
hikayesine işaret eden başka kanıtlar vardır. Bu, Wuhan deniz ürünleri pazarında test
edilen hayvanların hiçbirinin pozitif test sonucu vermediği ve Aralık 2019'un
başından itibaren Wuhan'daki insanlarda bildirilen ilk vakaların yaklaşık üçte
birinin, ilk rapor edilen vaka da dahil olmak üzere deniz ürünleri pazarıyla
hiçbir bağlantısı olmadığı gerçeğidir. Ve şimdi de biliyoruz ki, resmi bir Çin
raporunun Güney Çin Sabah Postasına sızması sayesinde, Hubei'deki gerçek
bilinen ilk Covid-19 vakası, Wuhan'a bağlı deniz ürünleri pazarında rapor
edilmiş vaka kümesinden haftalar önce Kasım ortasında tespit edilmiş(5). Geçen
hafta Scripps Araştırma Enstitüsü'ndeki bilim adamları, SARS-CoV-2 virüsünün
Nature dergisinde, SARS-CoV-2'nin Wuhan deniz ürünleri pazarından kaynaklanma
olasılığını azaltan genomik bir sıralama analizi
yayınladılar.
Bilim adamları, SARS-CoV-2'nin bir
laboratuardaki genetik mühendisliğinden değil doğal seçilimden evrimleştiği
sonucuna varıyorlar ve bu doğal seleksiyonun iki olası senaryo ile gerçekleştiğini
söylüyorlar.
Birincisi senaryo, virüsün insanlar arasında
yayılırken son derece patojenik haline gelmesidir. Virüsün daha
az patojenik olan formu bir hayvandan bir insan konakçıya sıçramış ve daha
sonra "tespit edilmemiş insandan insana bulaşma dönemi" ile şimdiki
haline dönüşmüştür. Bu senaryoya göre, piyasadaki enfekte bir kişinin onu
başkalarına iletmiş olması mümkün olsa bile, Wuhan deniz ürünleri pazarının
hastalığın evrimi ile ilgisi yoktur.
İkinci
senaryo, insanların SARS'da misk kedisi ve MERS salgınında develere doğrudan temastan
sonra ölümcül koronavirüslerden etkilendiği önceki koronavirüs salgınlarına
uymaktadır. Bu senaryoda, SARS-CoV-2, insanlara transfer edilmeden önce bir
hayvan konakçıda şimdiki haline gelmiştir. Diğer birçok bilim adamı gibi,
Scripps araştırmacıları da, ilk bulaşmanın yarasalardan bir ara hayvan
konakçıya geçtiği ve virusun bu konakçıda mevcut haline evrildiğini düşünüyorlar.
Scripps(7) araştırmacıları, SARS-CoV-2'nin “bir
hayvan konağının muhtemelen yüksek bir nüfus yoğunluğuna (doğal seleksiyonun
verimli bir şekilde ilerlemesine izin vermek için) ve insanlardakine benzer bir
ACE2 kodlayan gene sahip olması gerektiğini belirtmekteler. SARS-CoV-2
virüsünün insanlara bağlandığı şey budur(ACE2).
Peki
hangi hayvanlar bu kriterlere uyuyor?
Yakın zamanda yayınlanan bir başka çalışma,
Wuhan'daki varlıklarına ve SARS-CoV-2'nin bağlanmasını sağlayan insan benzeri
bir ACE2'ye sahip olmalarına dayanarak SARS-CoV-2 için en olası ara hayvan
konaklarını tanımlamaktadır. Bunlar, misk kedisi, domuzlar, pangolinler,
kediler, inekler, inekler, keçiler, koyunlar ve güvercinlerdir(8). Bu listedeki
hayvanların çoğu Çin'de endüstriyel olarak üretiliyor, misk kedisi ve
pangolinler gibi vahşi hayvanlar bile Çin ilaçlarında kullanımları için yüksek
yoğunluğa sahip çitliklerde yetiştiriliyorlar. Vahşi hayvan çiftliklerinin
Covid-19 salgınının arkasında olabileceği şüpheleri, Çin hükümetinin ülke
çapında 20.000 vahşi hayvan çiftliğini kapatmasına neden olmuştur(9). Ancak bu
listedeki diğer hayvanlara yetiştirildikleri yerdeki “yüksek nüfus yoğunluğu”
kriterlerini daha açık bir şekilde karşılamasına rağmen pek dikkat edilmemiştir. Oysa
domuzlar, birkaç nedenden dolayı bu listedeki en bariz aday olmaktadır.
Birincisi, domuzlar ve insanlar çok benzer
bağışıklık sistemlerine sahiptir, bu da 1998'de Malezya'daki Nipah virüs
salgını gibi virüslerin iki tür arasında geçişini kolaylaştırır. Gerçekten de,
Covid-19 salgınının başlamasından sadece üç yıl önce, SARS salgınının 2003
yılında ortaya çıktığı bölgeye 100 km'den daha az mesafede olan Guangdong'daki Qingyuan
ilçesindeki dört çiftlikte yetiştirilen binlerce domuzun ölümüne neden olan ölümcül
bir koronavirüs suşunun (SADS) yakındaki bir mağarada yaşayan at nalı
yarasalarında bulunan bir koronavirüs ile yüzde 98 aynı genetik yapıya sahip
olduğu bulundu(11). Neyse ki insanlara bulaş olmadı, ancak sonraki
laboratuvar testleri bu tür bulaşmanın mümkün olabileceğini gösterdi(12). Wuhan'ın
bulunduğu Hubei Eyaleti, Çin'deki en büyük beş domuz üreticisinden birinin
bulunduğu bir bölgedir. Son on yılda, eyaletteki küçük domuz çiftliklerinin
yerini; büyük üretim çiftlikleri ve yüzlerce veya binlerce genetik olarak
homojen domuzun yüksek yoğunluklu ahırlarda yetiştirildiği büyük ya da orta ölçekli çiftlikler aldı. Bu endüstriyel çiftlikler, yeni patojenlerin evrimi için ideal
üreme alanları haline geldiler(13).
Hubei’nin endüstriyel domuz çiftlikleri, bu eyaleti ve Çin'in diğer bölgelerini bir yıldan kısa bir süre önce vuran ve domuz
popülasyonunun yarısını ortadan kaldıran büyük bir Afrika domuz ateşi salgınına
rağmen hala çalışıyor. Bu koşullarda, ildeki domuzlar arasında yeni bir
koronavirüs salgınının fark edilmemesi gayet mümkün görünüyor. GRAIN ve diğer
kuruluşlar ve bilim adamları, on yıldan fazla bir süredir et üretiminin
sanayileşmesinin ve kurumsal konsolidasyonunun Covid-1915 gibi küresel
pandemilerin ortaya çıkması için nasıl daha fazla risk oluşturduğuna dair alarm
veriyor. Ancak bu gerçek; hükümetler ve büyük et şirketleri tarafından tamamen
göz ardı edilmektedir. Evrimsel biyolog Rob Wallace(16) tarafından belirtildiği
gibi, "Virüslerin neden daha tehlikeli hale geldiğini anlamayı amaçlayan
herkes, endüstriyel tarım modelini ve daha spesifik olarak hayvancılık
üretimini araştırmalıdır. Şu anda, az sayıda hükümet ve bilim adamı bunu
yapmaya hazırdır.” Covid-19'dan katliamı, bu yönde yapılacak radikal bir değişikliğin
her zamankinden daha acil olduğunu gösteriyor.
1.
Therese Shaheen, "The Chinese Wild-Animal Industry and Wet Markets Must
Go", National Review, 19 March : https://www.nationalreview.com/2020/03/the-chinese-wild-animal-industry-and-wet-markets-must-go/
2.
“Fresh markets are not to blame for the new corona virus outbreak”, GRAIN, 27
February : https://grain.org/e/6413
3.
Carolyn Kormann, "From Bats to Human Lungs, the Evolution of a
Coronavirus", The New Yorker, 27 March : https://www.newyorker.com/science/elements/from-bats-to-human-lungs-the-evolution-of-a-coronavirus
4.
Jon Cohen,"Wuhan seafood market may not be source of novel virus spreading
globally", Science Magazine, 26 January : https://www.sciencemag.org/news/2020/01/wuhan-seafood-market-may-not-be-source-novel-virus-spreading-globally
5.
Jeanna Bryner, "1st known case of coronavirus traced back to November in
China", Live Science, 14 March : https://www.livescience.com/first-case-coronavirus-found.html
6.
Kristian G. Andersen, Andrew Rambaut, W. Ian Lipkin, Edward C. Holmes &
Robert F. Garry, "The proximal origin of SARS-CoV-2", Nature
Medicine, 17 March : https://www.nature.com/articles/s41591-020-0820-9
8.
Ye Qiu,Yuan-Bo Zhao, Qiong Wang, Jin-YanLi, Zhi-Jian Zhou, Ce-Heng Liao,
Xing-YiG, "Predicting the angiotensin converting enzyme 2 (ACE2) utilizing
capability as the receptor of SARS-CoV-2", Science Direct, 19 March
: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1286457920300496
9.
"Coronavirus closures reveal vast scale of China’s secretive wildlife farm
industry", The Guardian, 25 February : https://www.theguardian.com/environment/2020/feb/25/coronavirus-closures-reveal-vast-scale-of-chinas-secretive-wildlife-farm-industry
10. Stephen P. Luby, Emily S. Gurley, and M.
Jahangir Hossain, "Transmission of human infection with Nipah virus",
National Center for Biotechnology Information, 2 November 2009 : https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK114486/
11.
"How China’s “Bat Woman” Hunted Down Viruses from SARS to the New
Coronavirus", Scientific American, 11 March : https://www.scientificamerican.com/article/how-chinas-bat-woman-hunted-down-viruses-from-sars-to-the-new-coronavirus1/
12.
Yong-Le Yang, Pan Qin, Bin Wang, Yan Liu, Guo-Han Xu, Lei Peng, Jiyong Zhou,
Shu Jeffrey Zhu, Yao-Wei Huang, "Broad Cross-Species Infection of Cultured
Cells by Bat HKU2-Related Swine Acute Diarrhea Syndrome Coronavirus and
Identification of Its Replication in Murine Dendritic Cells In Vivo Highlight
Its Potential for Diverse Interspecies Transmission" Journal of Virology -
American Society for Microbiology, 26 November 2019 : https://doi.org/10.1128/jvi.01448-19
13.
"Building a factory farmed future, one pandemic at a time", GRAIN, 3
March : https://www.grain.org/en/article/6418-building-a-factory-farmed-future-one-pandemic-at-a-time
14.
"Building a factory farmed future, one pandemic at a time", GRAIN, 3
March : https://www.grain.org/en/article/6418-building-a-factory-farmed-future-one-pandemic-at-a-time
15.
"Viral times - The politics of emerging global animal diseases",
GRAIN, 20 January 2008 : https://grain.org/e/614
16.
"Capitalist agriculture and Covid-19: A deadly combination", Climate
and Capitalism, 11 March : https://climateandcapitalism.com/2020/03/11/capitalist-agriculture-and-covid-19-a-deadly-combination/
Not: Bu yazı https://grain.org/en/article/6437-new-research-suggests-industrial-livestock-not-wet-markets-might-be-origin-of-covid-19 adresindeki makaleden mümkün olduğu kadar aslına sadık kalınarak hazırlanmıştır
Makalenin bizim konumuzla olan ilişkisi; küçük ölçekli hayvancılık işletmelerinin yaygınlaştırılmasını mümkün kılmak için BSF'nin yem hammadesi olarak kullanımının toplum sağlığı ile de dolaylı olarak ilgili olduğunu göstermesidir. (T.Ç)
